DE ONNODIGE MUUR
De geschiedenis kan ons veel leren over het heden en de toekomst. Anders gezegd, er is niet snel iets nieuws onder de zon. In dit verhaal over een muur die kost wat kost gebouwd moest worden, zitten voorbeelden van menselijk gedrag, dat door de eeuwen heen wel vaker is vertoond. Het is een verhaal van onderdrukking, misleiding en macht.
De Britten noemden het Hadrian’s Wall, gebouwd tussen 122 en 132 in opdracht van de Romeinse keizer Hadrianus. De muur was vijf meter dik en strekte zich 117,5 kilometer uit tussen de Ierse Zee en de Noordzee, op zo’n kilometer ten zuiden van de Schotse grens. Hadrian’s Wall stond voor de meest noordelijke grens van het Romeinse Rijk en werd gebouwd omdat men de Barbaarse stammen vreesden die het tegenwoordige Schotland bevolkten. Hadrianus was een man die van aanpakken wist en hij had een groot ego. Zijn passie was architectuur en na eerdere inmenging bij de constructie van enkele bekende Romeinse gebouwen, was hij persoonlijk verantwoordelijk voor dit project. De muur werd gebouwd door z’n eigen soldaten, die steen uit nabijgelegen steengroeven haalden en in deze primitieve tijden naar de muur transporteerden. Er werd hard gewerkt, niet alleen aan de muur, maar ook aan de forten die om de paar kilometer verrezen. Het zou een bemande vesting worden met uitkijkposten die rond de klok bewaakt werden. Neem de barre winteromstandigheden in gedachten – de tijd dat er niet aan de muur gewerkt kon worden – en je ziet hoe hard dit leger van 15.000 man gezwoegd heeft om de muur te voltooien.
Tachtig jaar eerder was Engeland onder Romeins bewind gekomen; de Britse upperclass vond dit niet zo’n probleem. De Romeinen waren namelijk hun tijd ver vooruit, met badhuizen en verwarming in huizen. Het leven van de bevoorrechten werd verrijkt. In het noorden was er wel veel weerstand tegen de bezetter. De stammen aldaar bestonden uit rijzige kerels, die de kleinere Romeinen angst inboezemden. De keren dat er echter een serieuze dreiging uitging van deze Picten, waren beperkt in aantal. Hierdoor zijn historici anders over de feitelijke betekenis achter de muur gaan denken. Hadrianus had wellicht aanhoudende discipline onder zijn soldaten in gedachten, het voorkomen van muiterij. Ook wilde hij met de muur de migratie van mensen en de handel – met name die in wapens – onder controle houden.
De jaren verstreken, met schermutselingen en enkele serieuze aanslagen op de muur. Deze vonden plaats als Hadrianus troepen onttrok aan de streek om elders in te zetten. Hij introduceerde de dienstplicht en het leger ter plaatse ging in toenemende mate bestaan uit Engelse soldaten. De muur bracht welvaart. Er vestigden zich mensen om en nabij de muur. Er kwamen dorpjes met ambachtslui die handel dreven met de Romeinen. Er was sprake van assimilatie; de oorspronkelijke functie van de muur verdween enigszins naar de achtergrond. Toen Hadrianus stierf in 138, zonder de voltooide muur ooit gezien te hebben, legde zijn opvolger, Antoninus, het project stil om enkele kilometers naar het noorden een nieuwe muur te bouwen, van turf ditmaal. Dit onzalig idee was maar een kort leven beschoren, omdat het haast onmogelijk was de garnizoenen bevoorraad te houden. De weerklank van het Romeinse Rijk verstomde op het Engelse platteland. De soldaten kregen praktisch geen soldij meer en het militaire karakter van Hadrian’s Wall verdween volledig.
De muur die zo fier het verlaten land had bewaakt raakte in verval. Boeren pakten er stenen voor eigen gebruik en in de achttiende eeuw werd er voor de bevoorrading van Engelse troepen in hun strijd tegen de Schotten dertig mijl aan stenen uit de muur verwijderd om een weg aan te leggen naar het noorden. In 410 vertrokken de Romeinen voorgoed uit Engeland. De muur had bijna driehonderd jaar dienst gedaan. Wat er over bleef was een vergeten monument, dat tot op de dag van vandaag fervente wandelaars trekt die – de Britse elementen trotserend – in de voetsporen treden van generaties van Romeinse soldaten. Soldaten die net als velen van hun soortgenoten uit alle andere tijden, bestempeld konden worden met ‘misbruikt door hun superieuren’.
