IN DE ACHTERTUIN VAN CHERNOBYL

Wolven zijn niet de enige die eigenzinnig hun habitat verruimen en plaatsen opzoeken die ze beter kunnen mijden. De mens is ook een nomade. Tot mijn verbazing las ik dat mensen uit Oekraïne honderden kilometers afleggen en neerstrijken aan de rand van ground zero in Chernobyl. De verwaarloosde huizen in het dorp Steshchyna staan voor een paar centen te koop. Het is een spookdorpje met slechts enkele bewoners, allen een eind in de tachtig. Mensen die nooit zijn weggegaan tijdens de verplichte evacuatie in de nadagen van 26 april 1986, de dag van de kernramp die de wereld schokte. Maryna Kovalenko woont er nu met haar twee tienerdochters Iryna en Olena. De drie vrouwen wonen in een gebied waar de natuur drie decennia haar gang kon gaan. Totale verwildering in een decor waar gereedschap, speelgoed, kleding en voertuigen in alle ijl waren achtergelaten bij de vlucht van de oorspronkelijke bewoners. Het is er stil, akelig stil.

Wat deze mensen er zoeken, is op het eerste gezicht onduidelijk. Maar natuurlijk, een leven aangestuurd door ontbering en oorlog, moet wel ten grondslag liggen aan deze keuze: gaan wonen in een gebied waar zo veel mensen stierven aan kanker en waar pasgeboren leven van mens en dier zo gruwelijk misvormd werd door de gevolgen van de straling. We hebben allemaal de beelden voorbij zien komen. Over het aantal slachtoffers niets anders dan onduidelijkheid. Er vielen 31 doden op de dag van de ramp. Daarna wordt het tellen moeilijk. Welk kankergeval op welke afstand van ground zero werd veroorzaakt door Chernobyl? In 2006 deed Greenpeace een voorzichtige schatting: het aantal aan de ramp gerelateerde overlijdens aan kanker zou rond de 93.000 liggen en het totale aantal doden rond de 200.000. Verslaggeefster Zhanna Bezpiatchuk zocht het gezin op en trof mensen aan die, afgezien van een internetverbinding en elektriciteit, zich in een andere eeuw lijken op te houden. De wc is buiten en watervoorziening is een groot probleem. Al het water dat men gebruikt moet eerst gekookt worden. Maryna was zelf te arm om in dit gebied een krotwoning te kopen. Zij en haar dochters woonden in bij een oude man die stervende was. De vrouw verzorgde hem en erfde na diens dood het huis. De kinderen gaan vijf kilometer verderop naar school. Thuis wacht arbeid bij het verzorgen van het kleinvee en de moestuin. Het drietal leeft van een uitkering.

In de vroege ochtend van 26 april 1986 vond het zwaarste ongeval met een kerncentrale plaats. Chernobyl ligt in het noorden van Oekraïne, 700 kilometer ten zuidwesten van Moskou. Het ligt op dezelfde breedtegraad als Amsterdam en is 1702 kilometer verwijderd van onze hoofdstad. Die afstand stemde westerlingen destijds echter niet gerust. De Chernobylwolk verspreidde zich als een octopus over Europa en vooral Scandinavië lag in de baan van de stralingswolk. Iedereen werd gewaarschuwd om het vee binnen te houden en geen producten uit de moestuin te eten. De ramp, gehuld in al zijn geheimzinnigheden, hield de wereld lang in zijn greep. Meer dan 116.000 mensen werden geëvacueerd. Velen van hen waren boer die in hun haast slechts enkele bezittingen konden meenemen. Ze werden ondergebracht in trieste flatgebouwen en kregen hun vroegere leven nooit meer terug. Er werd een verboden gebied ingesteld van dertig kilometer rondom het kernreactor.

Maryna Kovalenko en haar dochters zijn niet de enige die hun toevlucht gevonden hebben, net buiten de gevaarzone van Chernobyl. Ze waren voor het oorlogsgeweld weggevlucht uit Toshkivka, een grote industriestad in het oosten van Oekraïne, waar na vier jaar oorlog tienduizend mensen zijn vermoord en twee miljoen anderen op de vlucht zijn. Er bevindt zich nog een tiental andere gezinnen uit haar vroegere woonplaats in dit gebied. Net als Maryna hadden die op Google gezocht naar: ‘cheapest place to live in the Ukraine’. Het antwoord was: in de achtertuin van Chernobyl.